تأمین آب شرب در کشورهای خشک و نیمه‌خشک چالشی اساسی است، زیرا منابع آب محدود، شرایط آب‌ و هوایی سخت و تقاضای آب رو به افزایش است. با توجه به رشد جمعیت و تغییرات اقلیمی، تأمین آب شرب سالم به یکی از مهم‌ترین چالش‌های قرن ۲۱ تبدیل شده است و نیازمند راهکارهای جامع و پایدار است. مهم‌ترین چالش‌ها در این مناطق شامل موارد زیر هستند:

1-  محدودیت منابع آب شیرین سطحی و زیرزمینی و بارندگی سالانه کم و افزایش تبخیر.

2- افزایش تقاضا و رشد جمعیت. افزایش جمعیت باعث افزایش نیاز به آب شرب می‌شود که توسعه شهرنشینی و صنعتی‌ شدن فشار بیشتری بر منابع آب وارد می‌کند.

3- وابستگی به منابع آب مشترک. بسیاری از مناطق خشک به رودخانه‌ها و آبخوان‌های مشترک (مانند رودخانه‌های مرزی یا سفره‌های آب زیرزمینی بین‌المللی) وابسته‌اند که منجر به تنش‌های سیاسی و درگیری‌های بین‌المللی می‌شود. اختلافات سیاسی و رقابت بر سر این منابع، مشکلاتی در تأمین پایدار آب ایجاد می‌کند. همچنین نبود توافق‌های مناسب برای تقسیم عادلانه آب میان کشورهای همسایه نیز از مشکلات تامین اب شرب در این مناطق است.

4- بهره‌برداری بیش از حد از منابع زیرزمینی. برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی باعث افت سطح آب زیرزمینی و فرونشست زمین می‌شود.

5- چالش‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری ناکافی. کمبود سرمایه‌گذاری در تصفیه‌خانه‌ها، شبکه‌های انتقال و زیرساخت‌های ذخیره‌سازی آب، هزینه‌های بالا برای شیرین‌سازی آب در کشورهای کم‌آب مانند ایران.  همنچنین انتقال آب از مناطق پرآب به مناطق خشک نیازمند سرمایه‌گذاری کلان در زیرساخت‌ها است.

 6- آلودگی و کاهش کیفیت منابع آب و همچنین ورود آلاینده‌های صنعتی و کشاورزی به منابع آب محدود، کیفیت آن را کاهش می‌دهد. شوری زیاد آب‌های زیرزمینی، تصفیه آن را دشوار و پرهزینه می‌کند.

 7- تأثیر تغییرات اقلیمی خشکسالی‌های طولانی‌مدت و افزایش دما، بحران آب را تشدید می‌کند. افزایش دما و کاهش بارندگی موجب طولانی‌تر شدن دوره‌های خشکسالی می‌شود. سیلاب‌های ناگهانی نیز، به جای تغذیه منابع آب، موجب فرسایش خاک و کاهش کیفیت آب می‌شوند.

8- مدیریت نامناسب منابع آب. ضعف در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری پایدار از منابع آبی و نبود زیرساخت‌های کافی برای تصفیه، انتقال و توزیع آب.

راهکارها و راه‌حل‌های پیشنهادی:

• شیرین‌سازی آب دریا: سرمایه‌گذاری در فناوری‌های تبدیل آب دریا به آب شیرین.
• گسترش پروژه‌های آبخیزداری و مدیریت منابع آب زیرزمینی مانند تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی.
• بازیافت و استفاده مجدد از آب: استفاده از آب تصفیه‌شده برای کشاورزی و مصارف غیرشرب.
• مدیریت کارآمد منابع آب و کاهش هدررفت در شبکه‌های توزیع آب.
• ذخیره و استفاده از آب باران: جمع‌آوری و ذخیره آب باران برای مصارف محلی.
• فرهنگ‌سازی برای مصرف بهینه آب در جامعه
• همکاری‌های منطقه‌ای: تقویت توافقات بین‌المللی برای مدیریت منابع آبی مشترک.

سمیه سلطانی

 عضو هیئت علمی دانشگاه اردکان