آب، این عنصر حیاتی و بنیادین، نه‌تنها مایه‌ی حیات است، بلکه در بستر معماری، مایه‌ی معنا، آرامش و هویت نیز هست. در معماری سبز، که هدف آن همزیستی با طبیعت و به حداقل رساندن آسیب‌های زیست‌محیطی‌ست، آب نقش کلیدی و چندوجهی ایفا می‌کند؛ هم به عنوان منبعی برای بهره‌وری پایدار، و هم به‌عنوان عنصری الهام‌بخش در طراحی.

امروزه با افزایش چالش‌های زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی، نیاز به راهکارهای پایدار در طراحی و ساخت‌وساز، بیشتر از هر زمان دیگری حس می‌شود. یکی از این راهکارها، معماری سبز است که به زنده نگه‌داشتن ارتباط انسان با محیط طبیعی‌اش کمک می‌کند و در این راستا، تعامل با آب نقشی اساسی ایفا می‌کند. وقتی از «معماری سبز» سخن می‌گوییم، تنها از گیاهان بر دیوار و پنل‌های خورشیدی بر بام‌ها حرف نمی‌زنیم. ما از فلسفه‌ای حرف می‌زنیم که در آن معمار، طراح طبیعت دوم است؛ کسی که باید زبان خاک، نفس باد و صدای آب را بفهمد. و چه جایی بهتر از یزد، که خود گواهی‌ست زنده بر این هم‌نشینی خردمندانه، شهری که در آن بادگیر، چشم باد است، و قنات، گوش زمین. شهری که معماری‌اش با آب سخن گفته، نه از سر سیطره، بلکه از سر رفاقت.

در پژوهش‌هایی که داشته‌ام، بیش از آنکه با اعداد و نمودار روبه‌رو باشم، با حکایاتی از فهم بومی مواجه شدم، که در آن آب، نه کالا، که میراثی مقدس است. آب، این گوهر حیات، در دل اقلیم خشک و کویری یزد، نه‌فقط یک منبع زیستی، بلکه یک سرمایه اجتماعی و معماری بوده است. مفاهیم «عدالت»، «مدیریت مشارکتی» و «معماری پایدار» در یزد چنین ملموس و زنده است که معماری و حکمرانی آب در هم تنیده‌اند.

معماری یزد تجلی درک عمیق جامعه از ضرورت تعامل خردمندانه با آب در بستر معماری بود. در این فضا، معماران با تکیه بر اصول معماری بومی و اقلیمی، بناهایی را طراحی کردند که نه‌تنها در خدمت کارکرد اقتصادی آب بودند، بلکه در حفظ و احترام به آن نیز نقش داشتند. سایه‌اندازی دقیق، مصالح بومی، تهویه طبیعی و بهره‌گیری از جریان باد و آب، همه نشانه‌هایی از معماری سبز پیش از آن‌که این اصطلاح رایج شود.

در واقع، یزد نمونه‌ای الهام‌بخش برای معماران امروز است تا معماری را در خدمت عدالت و پایداری آب قرار دهند؛ همان‌گونه که گذشتگان ما با نبوغ و فهم عمیق، این راه را آغاز کردند.

آینده از آنِ معمارانی ‌ا‌ست که نه‌تنها با تکنولوژی، بلکه با طبیعت به گفتگو بنشیند. معمار امروز، اگر شنونده‌ی راز آب باشد، می‌تواند خالق فردایی باشد که در آن شهرها، زیست‌پذیرتر و انسان‌ها، آرام‌تر خواهند بود.

در هر گوشه‌ای از جهان، معماران به عنوان افرادی خلاق و مبتکر شناخته می‌شوند که با طراحی بناها و فضاها، تأثیری عمیق بر زندگی انسان‌ها می‌گذارند. سوم اردیبهشت روز معمار، فرصتی مناسب است تا از زحمات و دستاوردهای این هنرمندان بزرگ قدردانی کنیم و به اهمیت و نقش آنان در شکل‌گیری محیط اطراف‌مان نگاهی دوباره داشته باشیم.

روز معمار بر همه‌ی معمارانِ دل‌سپرده به زمین، آسمان و آب، گرامی باد.

فرحناز علومی 

معمار و پژوهشگر بازار آب