الف) موضوع "آب"، مسأله ای چند مؤلفه ای یا چند انضباطه است و اگر ابعاد مختلف و متفاوت اقتصادی، اقلیمی، اجتماعی، فنی و فرهنگی آن به طور همزمان و توأمان دیده نشود، "مایع حیات" به "مایه ی نزاع" تیدیل خواهد شد. معظل ناترازی و بحران بزرگ آب در ایران عزیز عمدتاً ریشه در نگاه یک بعدی به ماجرای آب و نوعی "ساده بینی" در این حوزه حیاتی است.

تصور خطی، ساده و سیاست زده حاکم، ما را به جای مدیریت بر مصرف به سوی مدیریت بر تولید سوق داده و تولید آب را تابعی مستقیم از هزینه کردن در ابرپروژه های سدسازی، شیرین سازی، انتقال و ... نشان داده است. معنی این سخن آن است که اگر پول داشته باشیم می توانیم با اجرای پروژه های سنگین مهندسی، آب را به هر میزان تأمین کنیم. دیدگاه یک بعدی، مهندسی و فن سالار حاکم، ضمن انکار محدودیت های محیطی، و دانش بومی تاریخی و کنار گزاردن اندیشه مشارکت و مدیریت مصرف، هر روز کشور را با چهره ای جدید از بحران آب مواجه می سازد.

البته این موضوع به یزد (که موضوع سخن ماست) اختصاصی نداشته و امروزه از مشهد تا خوزستان و از انزلی و ارومیه تا اصفهان و سیستان را دربرگرفته است و چنانچه اشاره شد نتیجه اصرار بر انکار اصول عقلانی و اولیه مدیریت مصرف و بهره وری و سیاست زدگی در این عرصه اساسی است.

ب) یزد، در طول تاریخ خود به تدبیرگری و نوآوری در مواجهه با کم آبی اشتهار داشته است. بی آبی، برجهت گیری های اقتصادی این منطقه در مسیر تجارت و منسوجات اثرگزار بوده و باعث توسعه تحسین برانگیز فناوری حیرت انگیز و افتخار آمیز قنات در این ناحیه شده است و امروز نیز تنها راهبرد مؤثر در رویارویی با بحران آب در یزد را "احیای برند تاریخی این ناحیه در مواجهه مدبرانه با مأله آب است.

البته منظور از "احیای برند تاریخی یزد"، نوعی بازگشت به گذشته نیست بلکه این چشم انداز، به سوی آینده ای توسعه یافته طراحی شده است و متضمن تأمین منافع پایدار استان است.

ج) راهبرد پیشنهادی یعنی "احیای جایگاه تاریخی یزد در مواجهه مدبرانه با مسأله" آب، دارای دو رکن اساسی است. نخست رسانه و گفتگو و دوم نوآوری و فناوری. منظور آن است که حرکت همزمان در دو مسیراجتماعی و فناوری می تواند ما را موفق به تحقق هدف فوق ساخته و استان را از مواهب اقتصادی آن بهره مند سازد.

د) گفتگو و رسانه از منظر حکمرانی (و نه حکومتی) می تواند جریانی مردمی (و نه دولتی) را در مسیر مشارکت عمومی (و نه بازی تک محوره دولتی) و تعادل بخشی به مطالبات و انتظارات در میان ذینفعان بسیار گوناگون حوزه آب شکل دهد و همه بازیگران اقتصادی، تولیدگران دانش، ارزش آفرینان اقتصادی، نهادهای مردمی و حکومتی و افکار عمومی را آگاه و همراه سازد. رسانه و گفتگو در معنایی که در اینجا مورد نظر است، "ابزار تعاملی" محسوب می شوند که کارکرد آن حل تعارض، تعادل بخشی به انتظارات و مطالبات ذی نفعان و نهایتاً "فراروی" است. باید دانست بدون تصور نوعی همراهی عمومی و بدون برخورداری و بهره برداری از همه ظرفیت های دانشی و دارایی های مالی مردم، تصور حل معظل عمیق آب غیر ممکن است.

ه) پیگیری محور "نوآوری و فناوری" به عنوان رکن دوم از راهبرد آینده ساز استان در حوزه آب، می تواند تهدیدات ناشی از بحران بی آبی را به فرصت های اقتصادی تبدیل کند. زیرا فناوری، سوار بر نیروی خدادادی نوآوری می تواند به عبور از چالش ها و در عین حال مبدل ساختن آنها به میدان فعالیت های ارزش آفرین اقتصادی کمک کند. یزد بر این اساس می تواند به قطب فناوری های نوین آبیاری معطوف به کاستن از مصرف آب، کشاوری شورزیست، تولید مکمل های خاک و ... تبدیل شود که منبع بی پایانی از ثروت و اعتبار محسوب می شود.

علی اکبر قیومی

مدیر مرکز رشد در پارک علم و فناوری یزد