در شرایطی که کشور با بحران‌های متعدد در حوزه منابع آبی مواجه است، تنش‌های آبی در مناطق کم‌بارش و خشک، به ویژه در فلات مرکزی ایران، به نقطه‌ای حساس رسیده‌اند. استان‌هایی مانند یزد، اصفهان و کرمان به دلیل کاهش نزولات آسمانی و تغییرات اقلیمی، با مشکلات جدی در تأمین منابع آب روبه‌رو هستند. در این میان، بحران آبی اخیر در استان یزد و پیوند آن با اقدامات خودسرانه و تصمیمات متفاوت در استان اصفهان، موضوعی است که می‌تواند تبعات گسترده‌تری را برای امنیت اجتماعی به همراه داشته باشد. رخدادهای اخیر در حوزه آبی اصفهان در نخستین روزهای بهار امسال، هرچند تلخ و ناراحت‌کننده بود، ولی یک بار دیگر حیاتی بودن مدیریت بهینه منابع آب، جایگزینی نگاه منطقه‌ای با نگاه ملی، اطلاع‌رسانی درست و شفاف در مورد محل تامین و مصرف منابع در استان‌ها، همکاری مردم با مسئولان و درک شرایط خاص کشور، آن هم در روزهای خشک و کم آب پیش رو را گوشزد کرد.زاینده رود که روزگاری در شهر تاریخی اصفهان شریانی مدام جاری بود، سالهاست به دلیل کاهش بارندگی، تداوم خشکسـالی، سـوءمدیریت منابع آبی و تأخیر در تکمیل پروژه‌هـای آبی تنها در روزهای محدودی از سال جریان دارد.زاینده رود، از ارتفاعات چهارمحال و بختیاری سرچشمه می‌گیرد و از سال‌های ابتدایی دهه ۳۰، با احداث تونل کوهرنگ، از این منبع هم تغذیه می‌کند. شماری از مردم اصفهان بر این باورند که «از زمان احداث تونل یادشده، حق آبه‌ای قانونی دارند و به دلیل تاخیر در راه‌اندازی تونل کوهرنگ ۳، نباید آب بـه یزد منتقل شود.»این در حالی است که طرح انتقال آب به یزد در دهه ۶۰ و از زمان بهره‌برداری از تونل دوم، آن هم بدون هیچ پیش‌شرطی (چون احداث طرح کوهرنگ ۳) اجرایی شده است. این طرح شامل خط لوله‌ای حدود ۳۳۰ کیلومتر است که آب را از سرشاخه‌های زاینده‌رود در کوهرنگ به یزد منتقل می‌کند.غلبه نگاه جزیره‌ای و منطقه‌ای به مدیریت منابع آبی در کشور، به رقابت‌های استانی در این زمینه دامن می‌زند، این در حالی است که مدیریت بهینه آب نیازمند رویکردی ملی و نگاهی فرامحلی است.

پروژه انتقال آب به یزد در دهه ۶۰ شمسی طراحی و در سال‌های بعد اجرایی شد. این طرح شامل احداث خط لوله‌ای به طول حدود ۳۳۰ کیلومتر است که آب را از سرشاخه‌های زاینده‌رود (منطقه کوهرنگ در چهارمحال و بختیاری) به یزد منتقل می‌کند. در ابتدا، تخصیص آب حدود ۷۸ میلیون مترمکعب در سال برای شرب و صنعت بود که بعداً به ۹۸ میلیون مترمکعب افزایش یافت.

 این پروژه توانسته نیاز آب آشامیدنی جمعیت قابل‌توجهی در یزد، استانی کویری با منابع آبی محدود، را برطرف کند و از مهاجرت اجباری یا بحران انسانی جلوگیری کند. یکی از الزامات اساسی در این بحران‌ها، مدیریت هوشمند افکار عمومی است. کم ‌توجهی به مطالبات کشاورزان در زمینه تخصیص حق‌آبه از دید بسیاری از ناظران، یکی از عوامل بروز چنین واکنش‌های اعتراضی تخریبی است و اگر در این زمینه اقدامی جدی انجام نشود، امکان تکرار این قبیل اتفاقات افزایش می‌یابد.بی‌توجهی به احساسات و نگرانی‌های مردم می‌تواند به راحتی بحران‌های محلی را به مسائل امنیتی تبدیل کند. در این زمینه، مسئولان باید با شفافیت و با زبان مشترک با مردم ارتباط برقرار کرده و آنها را در جریان تصمیمات و اقدامات اجرایی قرار دهند. همچنین، باید به طور جدی به مشکلات مردم و خواسته‌های منطقی آنها توجه شود تا از تبدیل این بحران‌ها به مسائل اجتماعی گسترده‌تر جلوگیری شود.

در این شرایط، سیاست‌گذاری دقیق و اقدامات راهبردی در مدیریت منابع آبی ضروری به نظر می‌رسد. نخستین گام در این راستا، ایجاد هم‌افزایی میان استان‌ها و تخصیص عادلانه منابع آبی است تا از بروز تنش‌های اجتماعی  جلوگیری شود. توجه به وضعیت حساس یزد و اصفهان در این بحران، می‌تواند به یک مدل برای سیاست‌گذاری آبی در سایر مناطق کشور تبدیل شود. بدین معنا که باید از هم‌زمانی بحران‌های آبی در استان‌های مختلف پیشگیری کرد و منابع آبی را به گونه‌ای توزیع کرد که از ایجاد نارضایتی‌های عمومی جلوگیری شود.ضعف اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی در مورد محل تامین و مصرف آب در استان‌های بالادست و پایین‌دست زاینده رود، نکته دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد. روایت و استدلال‌های متفاوت و متناقضی که مطرح شد، از نبود شفافیت و آگاه‌سازی در این زمینه حکایت دارد. 

منا مسعودی (کارشناس حفاظت و بهره برداری از رودخانه ها)