در سطح جهانی، کشورها و شهرهای مختلف با بحران‌های آبی مواجه شده‌اند، اما برخی از آن‌ها توانسته‌اند با استفاده از رویکردهای نوآورانه، سیاست‌گذاری‌های دقیق و مشارکت اجتماعی مؤثر، بحران را به‌خوبی مدیریت کنند. در ادامه چند تجربه موفق جهانی در مدیریت بحران آب ارائه می­شود:

1- سنگاپور- راهبرد "آب نو " (NEWater)

سنگاپور با منابع آبی طبیعی محدود، جمعیت بالا، و وابستگی شدید به واردات آب از مالزی روبه‌رو بود. آنها با بازیافت پیشرفته فاضلاب با استفاده از فناوری غشایی و تبدیل آن به "NEWater" برای استفاده صنعتی و حتی شرب، ذخیره‌سازی باران در مخازن مصنوعی داخل شهری، کاهش مصرف آب از طریق سیاست‌های تشویقی، آموزش همگانی و تعرفه‌گذاری پله‌ای و سرمایه‌گذاری سنگین در پژوهش‌های حوزه آب، اکنون یکی از پایدارترین سامانه‌های مدیریت آب جهان را دارند و توانستند وابستگی خود به واردات آب را به شدت کاهش دهند.

2- کالیفرنیا (آمریکا)- مقابله با خشکسالی شدید

کالیفرنیای آمریکا سالهاست با خشکسالی شدید و کاهش بارندگی در دوره‌های متوالی مواجه است. کالیفرنیا توانست در مدت کوتاهی با اعلام وضعیت اضطراری و کاهش اجباری مصرف آب برای مصارف خانگی و کشاورزی، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بازیافت آب و آبخیزداری، اجرای برنامه‌های انگیزشی برای تعویض سیستم‌های پرمصرف مانند چمن‌های معمولی با گیاهان مقاوم به خشکی و ایجاد بازارهای تجارت آب برای تخصیص بهینه منابع موجود، تا ۲۵٪ مصرف آب شهری را کاهش دهد.

3- پرت در استرالیا

شهر پرت در استرالیا با کاهش بارش‌ها به‌دلیل تغییر اقلیم برای مدت طولانی مواجه شد. پرت توانست با سرمایه‌گذاری در آب‌شیرین‌کن‌های خورشیدی، ترویج بازچرخانی آب در سطح محلی، استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش نشت آب در شبکه‌های توزیع و کاهش مصرف آب سرانه از طریق آموزش و مشوق‌های اقتصادی از یک شهر بحرانی به الگوی جهانی در تاب‌آوری آبی تبدیل شود.

4- هندوستان – احیای سفره‌های آب زیرزمینی با مشارکت جوامع محلی

هندوستان با اجرای طرح‌های حوضه‌بندی مشارکتی آب در سطح روستا و ساخت سازه‌های سنتی تغذیه مصنوعی آب (مانند تانک‌ها، برکه‌ها و بندهای خاکی) و هم چنین آموزش کشاورزان برای استفاده از الگوهای کشت کم‌مصرف، هند توانست سطح سفره‌های زیرزمینی در برخی مناطق تا ۶ متر را افزایش دهد و باعث افزایش پایداری آبی بدون نیاز به فناوری گران‌قیمت شود.

5- هلند – حکمرانی مشارکتی و مهندسی سیلاب

در هلند سیاست «با آب زندگی کنیم» به جای «مقابله با آب» اجرا شد. به این صورت که با ایجاد فضاهای ذخیره سیلاب طبیعی (مثل پارک‌ها و تالاب‌ها) و نظام تصمیم‌گیری مشارکتی با حضور جوامع محلی در مدیریت منابع توانستند تاب‌آوری در برابر سیلاب‌ها و کنترل روان‌آب‌ها را افزایش دهند و مدیریت شهری را با سامانه‌های طبیعی آب پیوند دهند.

6- چین – شهرهای اسفنجی (Sponge Cities)

شهرهای بزرگ چین با سیلاب‌های ناگهانی و آلودگی شدید آب روبرو بودند. در نتیجه با طراحی شهری با استفاده از مصالح نفوذپذیر، فضای سبز، برکه‌ها و بام‌های سبز، جذب، ذخیره و تصفیه روان‌آب‌ها در سطح شهر و اجرای این طرح به‌صورت پایلوت در ۳۰ شهر از جمله پکن، ووهان و شانگهای باعث کاهش شدید خطر سیلاب‌های شهری و افزایش ذخیره روان‌آب برای استفاده ثانویه شدند.

7- آلمان – نظام تعرفه‌گذاری و عدالت آبی

هدف آلمان از ابتدا، پایداری بلندمدت منابع آبی با مشارکت شهروندان بود. در نتیجه با تعرفه‌گذاری دقیق بر آب مصرفی خانوار، با توجه به میزان مصرف و آموزش شهروندان و شفاف‌سازی هزینه‌های تأمین آب و سرمایه‌گذاری در کاهش نشت آب و بازسازی زیرساخت‌های قدیمی توانست مصرف خانگی آب را به یکی از پایین‌ترین سطوح در اروپا برساند (حدود ۱۲۵ لیتر در روز) و فرسایش شبکه و هدررفت آب را کاهش دهد.

8- شیلی – تخصیص حقوق آب با مکانیسم‌های قانونی شفاف

کشور شیلی با بحران‌های آبی ناشی از استخراج بیش از حد منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی و معادن روبرو بود. در نتیجه با تدوین و اجرای سامانه حقوق آب با قابلیت انتقال، واگذاری و ابطال، اولویت‌دهی به مصارف زیست‌محیطی و آشامیدنی، ایجاد پلتفرم‌های تبادل حقوق آب به‌صورت شفاف و قانونی توانست باعث افزایش کارایی استفاده از منابع در کشاورزی و کاهش تعارضات آبی بین مناطق شود.

نکات مشترک در این تجربه‌ها شامل : تنوع‌بخشی منابع آب، بازچرخانی گسترده، مشارکت عمومی و آموزش، فناوری‌های نوین و برنامه‌ریزی یکپارچه و بلندمدت می باشد. پیشنهادهای عملی برای ایران می­تواند شامل: توسعه بازچرخانی آب در شهرهای بزرگ برای مصارف غیرشرب، گسترش آبیاری قطره‌ای و اصلاح الگوی کشت، بازنگری در تعرفه‌گذاری و ایجاد بازارهای آب و استفاده از آب‌شیرین‌کن‌های خورشیدی در مناطق جنوبی کشور باشد. این اقدامات با سرمایه‌گذاری، مشارکت مردم و حمایت دولتی می‌توانند به پایداری منابع آبی در ایران کمک کنند.

دکتر سمیه سلطانی گردفرامرزی

عضو هیات علمی دانشگاه اردکان