استفاده از بندها و سازه‌های تغذیه مصنوعی (Artificial Recharge Structures) در مناطق خشک و نیمه‌خشک ضرورت‌هایی چندگانه دارد. تغذیه مصنوعی با مقابله با افت سطح آب زیرزمینی و کمبود منابع، افزایش ذخیره‌سازی آب، کاهش فرونشست زمین و پیامدهای مهندسی، جلوگیری از آلودگی‌های جانبی و نفوذ آب شور در نواحی ساحلی، تأمین پایدار آب برای کشاورزی و امنیت غذایی، بهبود کیفیت آب و تصفیه طبیعی، مدیریت سیلاب و استفاده بهینه از آب‌های سطحی و تطابق با تغییرات اقلیم به افزایش انعطاف‌پذیری سیستم تأمین و مدیریت آب کمک می‌کنند. در ادامه بصورت مختصر انواع بندها و سازه‌های تغذیه مصنوعی مناسب برای مناطق خشک و نیمه‌خشک معرفی می‌شود:

1- تالاب‌ها و حوضچه‌های نفوذ: حوضچه‌های کم‌عمق خاکی که آب سطحی (سیلاب فصلی، جریان رودخانه یا پساب تصفیه‌شده) را برای زمان مشخصی ذخیره و اجازه می‌دهند به زمین نفوذ کند و وارد سفره زیرین شود.

2- نهرهای هدایت‌کننده نفوذ و کانال‌های توزیع: کانال‌های کم‌عمق (باز یا سنگ‌چین شده) که جریان آب را در سطح زمین پخش می‌کنند تا نفوذ جانبی در بستر نفوذ افزایش یابد.

3- چاله‌های جذب: گودال‌های سطحی یا نیمه‌عمیق، اغلب سنگ‌دانه‌دار یا با فیلتر سنگی در کف، که آب را در فضای کوچک‌تر ذخیره و به تدریج به زیرسطح می‌فرستند.

4- چاه‌های نفوذ و تزریق: چاه‌های عمودی حفرشده تا آبخوان هدف که آب به صورت گرانشی یا با پمپاژ به داخل آبخوان تزریق می‌شود.

5- سازه‌های کنترل جریان: سدهای کوچک خاکی یا سنگی، جعبه‌های گابیون و سدهای کوچک که در مسیر جریان‌های فصلی قرار می‌گیرند تا سرعت جریان را کاهش داده، ته‌نشینی رسوب را افزایش دهند و آب را برای نفوذ نگهدارند.

6- تانک‌ها/مخازن ذخیره سطحی با امکان نفوذ: مخازن یا حوضچه‌های ذخیره که در کنار رودخانه یا بندها ساخته می‌شوند تا آب را جمع آوری کنند و پس از ته‌نشینی ذرات به تدریج به صورت نفوذی وارد آبخوان کنند.

7- سازه‌های شهری پایدار برای نفوذ: مجموعه‌ای از سازه‌ها و مدیریت‌های فضای شهری که برای نفوذ و تصفیه رواناب طراحی می­شوند.

8- کانال‌ها و خطوط انتقال آب با نواحی نفوذ هدفمند: کانال‌ها یا خطوط انتقال که آب را از رودخانه/مخزن به نواحی دارای خاک نفوذپذیر می‌برد تا آب در گستره وسیع‌تری نفوذ کند.

9- گالری‌های نفوذ و تونل‌های زیرسطحی: مجاری افقی یا شیبدار زیرسطحی ساخته‌شده در لایه‌های نفوذپذیر تا گستره نفوذ را افزایش داده و آب را مستقیماً به آبخوان توزیع کنند.

10- سیستم‌های تزریق ترکیبی با پیش‌تصفیه: ترکیب چاه‌های تزریق یا سازه‌های نفوذی با فرآیندهای پیش‌تصفیه برای اطمینان از کیفیت مناسب آب واردشونده.

11- بندهای متعدد پله‌ای: ایجاد چندین سازه کنترل جریان و ذخیره کوچک در امتداد یک آبراهه به صورت پله‌ای که آب را در هر پله نگه داشته و نفوذ موضعی را افزایش می‌دهد.

12- سازه‌های تقویت نفوذ با اصلاح خاک: بهبود ساختار و نفوذپذیری لایه‌های سطحی با افزودن مواد آلی، شن، یا استفاده از روش‌هایی مانند ژئوسنتتیک‌ها و شکستن لایه‌های سخت تا نفوذ پذیری افزایش یابد.

13- بندهای زیرسطحی و زهکش‌های کنترل‌شده: ایجاد سدهای زیرسطحی (مانند دیواره‌های خاکی یا بتنی زیرزمینی) که جریان زیرسطحی را مهار کرده و سطح آب زیرزمینی را بالاتر نگه می‌دارند؛ به‌علاوه زهکش‌های کنترل‌شده که اجازه می‌دهند در زمان دلخواه آب زهکشی تخلیه یا ذخیره شود.

14- استفاده از پساب تصفیه‌شده در شبکه تغذیه: هدایت پساب تصفیه‌شده شهری یا صنعتی (که به کیفیت قابل قبول رسیده) به سازه‌های تغذیه مصنوعی برای ذخیره‌سازی در آبخوان.

سمیه سلطانی گردفرامرزی عضو هیات علمی دانشگاه اردکان