مقدمه: فراتر از مدیریت؛ به سوی حذف تقاضا

در شرایط بحرانی کم‌آبی یزد، دیگر تنها مدیریت عرضه یا بهینه‌سازی‌های جزئی کافی نیست. پارادایم جدید، “توسعه بدون آب” (Development Without Water) است؛ یعنی بازتعریف اساسی توسعه به‌گونه‌ای که وابستگی به برداشت از منابع آب شیرین موجود، به صفر میل کند. این مسیر نیازمند پذیرش تحول اساسی در ساختارها و فناوری‌ها در تمامی بخش‌ها است.

نمونه‌های عینی جهانی از “آب‌زدا بودن”

حرکت به سمت توسعه بدون آب در سطح جهانی از طریق جایگزینی منابع یا حذف کامل فرآیندهای آب‌بَر محقق شده است. این مثال‌ها می‌توانند نقشه راه ما باشند:

تکنولوژی صفر آب در زیرساخت‌ها (مثال: سامانه‌های بهداشتی):

در مقیاس زیرساخت‌های شهری، شاهد نصب گسترده توالت‌ها و ادرارگیرهای بدون آب (Waterless Fixtures) در شهرهای آمریکایی و اروپایی هستیم. شرکت‌هایی نظیر SLOAN سامانه‌هایی را عرضه کرده‌اند که با استفاده از یک کارتریج مایع تخصصی، نیاز به سیفون آب را به کلی حذف می‌کنند. این نوآوری نه تنها مصرف آب را در اماکن عمومی به طور کامل صفر می‌کند، بلکه هزینه‌های نگهداری و فاضلاب را نیز کاهش می‌دهد.

تغییر ماهیت محصول در صنعت (مثال: صنایع آرایشی و بهداشتی):

مفهوم “آرایشی بدون آب” (Waterless Beauty) به یک روند غالب تبدیل شده است. در این صنعت، فرمولاسیون محصولات (شامپوها، کرم‌ها و…) به گونه‌ای طراحی می‌شود که آب حذف شده و با موادی مانند روغن‌های گیاهی یا پودرهای جاذب جایگزین شود. این امر نه تنها پایداری محصول را افزایش می‌دهد، بلکه نیاز به تصفیه آب در فرآیند تولید را نیز کم می‌کند.

نوآوری در کشاورزی با تکیه بر دانش بومی و داده‌ها :

تجارب و مثال‌های خارجی باید با بومی‌سازی تقویت شوند. تطبیق کشاورزی با “آب قابل برنامه‌ریزی” و مدیریت شکاف عرضه و تقاضا، اولین گام است. همچنین، توسعه سامانه‌های استحصال آب باران در مقیاس بزرگ به جای اتکا به چاه‌ها، نشان می‌دهد که منابع جایگزین (که در توسعه سنتی نادیده گرفته می‌شدند) باید به منابع اصلی تبدیل شوند.

الزامات عملیاتی برای یزد: تمرکز بر حذف تقاضا

مسیر “توسعه بدون آب” در یزد باید بر مبنای حذف نهایی تقاضا از منابع محدود زیر شکل گیرد:

اولویت فناوری آب‌زدا در صنعت: شرکت آب منطقه‌ای باید سیاست‌های تشویقی را به جای تصفیه پساب، بر جایگزینی فناوری‌هایی متمرکز کند که نیاز به آب را در منبع تولید، به صفر می‌رسانند.

مدیریت منابع غیرمتعارف به‌عنوان منبع اصلی: برنامه‌ریزی منابع آب باید با فرض استفاده حداکثری از آب باران جمع‌آوری شده، پساب تصفیه‌شده (به عنوان خوراک کشاورزی غیرحساس به شوری) و سایر منابع جدید، انجام پذیرد.  

بازتعریف “توسعه”: توسعه پایدار در یزد، توسعه‌ای است که نه تنها مصرف را کاهش دهد، بلکه ساختار اقتصادی را به گونه‌ای تغییر دهد که مقیاس آن دیگر با میزان آب موجود اندازه‌گیری نشود.