O, wonder!

How many goodly creatures are there here!

How beauteous mankind is!

O, brave new world,

That has such people in't! ― William Shakespeare, The Tempest

در نمایش¬نامه «طوفان» از واپسین آثار «ویلیام شکسپیر»، میراندا، دختر دوک میلان است که می¬گوید:

" آه، شگفتا!

چه بسیار موجودات نیک که اینجایند.

 چه زیباست بشریت!

آه، دنیای جدید دلیر،

که چنین مردمانی در خود دارد! "

این مانیفست مدرنیته است. پرده اول، صحنه یک دریای طوفانی که نظم اجتماعی معمول ساکنان یک کشتی را به هم ریخته است. اما از سوی دیگر، طوفان است که نوعی از نظم جدید را نیز تحمیل می¬کند. ما با دنیای جدید مواجهیم که شجاع است زیرا سنت را پشت سر گذاشته و جور دیگری شده است. ما نیز بسیار کوشیدیم. اینجا یزد، و در همین سرزمین گرم و خشک تا آب را به ریشه¬های تمدن کویر رساندیم. تاریخ را سپری کردیم و آن¬را به مدرنیته گره زدیم. بعد از آن بود انگار که مای مدرن، منابع پایدار آب را مثل سنگ مجازات ابزورد افسانه سیزیف تا نوک قله صنعتی¬شدن برد¬ و رهایش کرد. مدتی ماند و به تماشا نشست. اینک که تاثیرات آن مدرن شدن بی¬محابا و بهره-برداری بی¬رویه از آب مثل خشکسالی و فرونشست زمین و تغییر اقلیم همچنان در دامنه کوه زمان می¬غلتد و بنیادهای زندگی¬مان را در می¬نوردد ما به اندیشه نوع دیگری از مدرن بودن برخاسته¬ایم. دنیای جدید دلیر، یک گام به پیش می¬نهد. بدان¬جا که می¬شود آن¬را مدرنیته دوم یا متاخر خواند. مسیر رسیدن تا این مدرنیته بعدی را «توسعه بازاندیشانه» می¬خوانیم.

بهره¬گیری مدرن از رهیافت گذشتگان برای مواجهه با مخاطرات کنونی، توسعه¬ی بازاندیشانه است. یکی از بزرگ¬ترین ریسک-های زندگی امروز بی¬آبی است. وضعیت منابع پایدار آب در دنیای حالای ما آن¬قدر مخاطره آمیز است که کمبود مزمن آب به «وضعیت عادی جدید» تبدیل شده است. اینک، زمانه بازاندیشی¬ست و ما برای مواجهه با بحران آب ایده¬های جدیدی داریم. «بازار آب یزد»، روز 20 اسفندماه 1402 در محل «کلینیک بهره¬وری آب و توسعه اجتماعی – بهتا»  که ابتکار دیگری در حکمرانی آب یزد است آغاز به کار کرد. آنچه در یک¬سال گذشته به سرانجام رساندیم، شاید اینجا تنها جایی که به شعار تغییر در عنوان روز ملی آب سال قبل و به تمامی جامه عمل پوشاند، از پل زدن میان مفهوم توسعه اجتماعی و بهره¬وری آب آغاز شد. مسیر توسعه اجتماعی که در طیف گسترده¬ای از ابعاد اجتماعی - زیست محیطی برای به¬زیستن بشری و حفظ ارزش محیط تعریف می¬شود از بهره¬وری آب می¬گذرد. اما در این میان جایی باید باشد که بتواند از ارتباط مداوم با بهره¬برداران آب و به اشتراک¬گذاری دانش و تجربه دیگران، آن¬را به بیشترین برساند. بهره¬وری آب پیش¬نیاز توسعه اجتماعی است. کلینیک بهتا، مشاوری برای بهره¬برداران آب تا افزایش سطح بهره¬وری است. در اینجا قرار است به بخش کشاورزی و صنعت برای استفاده پایدار از منابع آب مشاوره داده شود. استفاده ناپایدار از منابع آبی در دسترس، بخشی از توسعه نایافتگی اجتماعی است. اما از سوی دیگر، توجه ما به شاخص¬های اقتصادی در این کلینیک می¬تواند تسهیل بازگردانی ارزش واقعی آب بدان باشد. آنچه که در تعریف بازار آب هم هست. مصرف بهره¬ورانه منجر به صرفه¬جویی درآمدزا خواهد بود.

 ما عمیقا متقاعد شده‌ایم که توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی و حفاظت از محیط‌زیست به هم وابسته¬اند و در کنار هم است که بنیان¬های توسعه پایدار را تقویت می‌کنند. توسعه پایدار، چارچوبی برای تلاش‌های ما درجهت دستیابی به کیفیت بهتر زندگی برای همه است. کلینیک بهتا، دقیقا در نقطه اتصال میان بهره¬برداران آب و کارشناسان قرار دارد. بهره¬برداران با مراجعه به این کلینیک و بیان مساله خود در زمینه آبیاری، مثل مساله احساس عدم کفایت آب تخصیصی برای زمین¬های کشاورزی، دغدغه¬های تغییر شیوه¬های آبیاری، مشکلات کیفیت آب، تنش آبی گیاهان و مانند آن، راه¬حل¬های نوآورانه برای بهره¬وری در مصرف آب را از کارشناسان خبره دریافت خواهند کرد. از سوی دیگر، کلینیک می¬تواند راه¬های ممکن برای دریافت تسهیلات مالی احتمالی در زمینه بهره¬وری را نشان دهد. در این فرایند، از مشاوره تا اجرای نهایی، کلینیک بر حسن انجام کار نظارت خواهد داشت. اما آن میزان آب اضافی که از این بهره¬وری به دست خواهد آمد در جایی دیگر به¬کار خواهد آمد. در بازار آب. بازار آب، ساز و کاری است که از طریق آن، دارندگان مجوز بهره¬برداری از آب زیرزمینی می¬توانند بخش محدودی از منابع آبی خود را مبادله نمایند یا در فرایند نذر آب، آن¬را به سفره¬های آب زیرزمینی اهدا نمایند.

دشت یزد – اردکان، جایی است که قرار است بازار آب یزد در آن آغاز به¬کار کند. ایجاد بازار آب یک رویکرد اقتصادی محیط زیست¬گراست آن¬هم درجایی که بحران جدی آب، آینده¬ی کشاورزی، صنعت و حتی مصرف شرب و بهداشت را به مخاطره انداخته است. با تعریف فرایندهای بازار، بخشی از مسئولیت دولت در زمینه حکمرانی آب به بازار آب واگذار خواهد شد. یک حکمرانی مشارکتی آب. مدل¬سازی اقتصادی ما از بازار آب نشان می¬دهد که عرضه¬کننده و متقاضی آب از این بازار سود خواهند برد. ضمن اینکه سفره¬های آب زیرزمینی نیز از این مبادله بهره¬مند خواهند شد. درصدی از میزان آب مبادله شده به منابع آب زیرزمینی بازگردانده می¬شود. نذر آب نیز هدیه خیرخواهانه همگانی برای حفظ منابع پایدار آب است. این یک راهکار اساسی برای افزایش رضایت اجتماعی همزمان با محافظت از منابع آبی است. توسعه اجتماعی همین است. بهره¬وری آب از مسیر کلینیک بهتا افزایش یافته، آب از مسیر بهره-وری وارد بازار آب شده و ارزش واقعی خود را یافته و همزمان منجر به مشارکت اجتماعی در حکمرانی آب و رضایت عمومی بهره¬برداران نیز شده است. ما حالا راهی برای عبور از طوفان یافته¬ایم. مای مدرن شکسپیر است که در یزد و شجاعانه می¬کوشد تا جور دیگری از توسعه اجتماعی بر مبنای بهره¬وری آب را تجربه کند.

نگارنده با تبریک صمیمانه سال نو به رادمردان عرصه مدیریت آب در یزد، امیدوار است که به تدبیر ایشان در ابتکارات کلینیک بهره¬وری آب و توسعه اجتماعی، اتاق شیشه¬ای مصرف آب و همچنین آغاز به¬کار بازار آب در دشت یزد – اردکان تشویش مخاطرات کم¬آبی در یزد بهره¬ور به آخر خواهد رسید.

خالق هستی بخش، پشتیبان شما باد. 

عباس فقیه خراسانی

موسس شرکت مشاور زیست اجتماعی دانو